تعداد سانتریفیوژهای ایران در طول زمان

در ادامه نوسینده کتاب “پیگیری خطرناک ایران برای سلاح هسته ای” دیوید آلبرایت تجزیه و تحلیلی در ارتباط با سانتریفیوژ‌های پیشرفته ایران را نوشته که حاوی نکات مهم و جالبی‌ است و فارغ از آن نشان می‌‌دهد که سطح جاسوسی‌ها از برنامه هسته‌ای ایران توسط آژانس چه عمقی دارد:در دو سال گذشته، ایران پس از یک توقف سه ساله به دلیل محدودیت های موجود در برنامه جامع اقدام مشترک، استقرار سانتریفیوژهای پیشرفته خود را تسریع کرده است. ایران تعهد خود را برای جایگزینی سانتریفیوژ IR-1 با سانتریفیوژهای پیشرفته نشان داده است که می توانند اورانیوم غنی شده بیشتری تولید کنند.در تصویر بالا تعداد سانتریفیوژهای پیشرفته مستقر شده از سال ۲۰۱۱ تا امروز با پیش بینی تا اواسط سال ۲۰۲۲ بر اساس برنامه های اعلام شده ایران را می‌ بینید. تعداد کل سانتریفیوژهای پیشرفته نصب شده به سرعت در حال افزایش است زیرا ایران به نقض مفاد برجام ادامه می دهد. برنامه‌ها و اعلامیه‌های ایران به آژانس نشان می‌دهد که این کشور قصد دارد در ماه‌های آینده سانتریفیوژهای پیشرفته‌تری را نصب کند و ظرفیت غنی‌سازی خود را افزایش دهد.[نوترینو: همین نمودار خود به خوبی‌ نشان می‌‌دهد که برجام چه سم و ضربه مهلکی در پیشرفت هسته‌ای ایران بود]این تصویر افزایش مداوم تعداد سانتریفیوژهای پیشرفته را تا سال 2013 و به دنبال آن یک سطح ثابت و سپس کاهش شدید در سال 2016 نشان می دهد، زمانی که برجام با تمرکز بر محدود کردن تحقیق و توسعه سانتریفیوژهای پیشرفته حداقل به طور موقت اجرا شد. این تعداد در پاییز 2019، پس از اینکه ایران شروع به نقض برجام کرد، دوباره شروع به افزایش کرد، اما با سرعتی سریع‌تر از قبل از برجام، به سطوح بی‌سابقه استقرار در می 2021 رسید. در ماه‌های اخیر، تعداد سانتریفیوژهای پیشرفته مستقر شده افزایش یافته است. از تعداد مستقر قبل از برجام فراتر رفته است. تا سپتامبر 2021، ایران تقریباً 1889 سانتریفیوژ پیشرفته در سه سایت غنی‌سازی خود [نطنز روی زمین، زیر زمین و فردو] نصب کرده بود که تقریباً همه آنها برجام را نقض می‌ کنند. تا اواسط نوامبر 2021، این تعداد به 2101 افزایش یافت. طی چند ماه آینده، بر اساس اعلام ایران به آژانس بین المللی انرژی اتمی پیش بینی می شود که سازمان انرژی اتمی ایران (AEOI) حداکثر تا 1280 سانتریفیوژ پیشرفته دیگر، که مجموع سانتریفیوژ های پیش بینی شده را به 3381 سانتریفیوژ پیشرفته می رساند، نصب کند.به دلیل مشکلات در ساخت سانتریفیوژها، که عمدتاً ناشی از دو حادثه خرابکاری در سال‌های 2020 و 2021 در کارخانه‌های تولید سانتریفیوژ است، ایران ممکن است در دستیابی به تعداد پیش‌بینی‌شده تا اواسط سال 2022 با مشکل مواجه شود. با این حال، به نظر می رسد ایران در حال بازیابی از این حملات است و افزایش نرخ تولید سانتریفیوژهای خود است. در نتیجه، این کشور ممکن است بتواند تعداد پیش بینی شده را مستقر کند، اگرچه تأخیر بیشتر جای تعجب ندارد.

مهمترین سانتریفیوژهای پیشرفته امروزی سانتریفیوژهای IR-2m، IR-4 و IR-6 هستند. استقرارهای اخیر نشان دهنده یک بازسازی برای سانتریفیوژ IR-2m است، برخلاف سانتریفیوژهای IR-4 و IR-6. یکی از راه‌های درک اهمیت این سه سانتریفیوژ این است که در نظر بگیریم که آنها می‌توانند همزمان با استفاده از سیستم‌های لوله‌کشی و تغذیه و برداشت آبشاری موجود در سایت‌های نطنز و فردو، جایگزین سانتریفیوژهای IR-1 شوند. از نظر استقرار در مقیاس وسیع، سانتریفیوژهای IR-4 و IR-6 مهمتر از سانتریفیوژهای IR-2m به نظر می رسند. ایران ممکن است برای تهیه مواد مورد نیاز و به شدت کنترل شده از خارج از کشور برای سانتریفیوژ IR-2m با موانعی مواجه شده باشد که توانایی آن را برای تولید این سانتریفیوژ‌های پیشرفته در تعداد بیشتر محدود کرده است. در مقابل، ایران در دور زدن کنترل‌ها و تحریم‌های بین‌المللی در مورد مواد مورد نیاز برای سانتریفیوژهای IR-4 و IR-6 موفق‌تر بوده است.

قابل ذکر است، زمانی که ایران در آوریل 2021 تولید اورانیوم با غنای 60 درصد را آغاز کرد، سانتریفیوژهای IR-4 و IR-6 برای این کار انتخاب شدند، به جای استفاده از سانتریفیوژهایی که ایران تجربه عملیاتی بیشتری با آن داشت، مانند IR-1 یا سانتریفیوژ IR-2m. سانتریفیوژ IR-1 قبلاً برای تولید اورانیوم غنی شده 20 درصد استفاده شده است و سانتریفیوژ IR-2m چندین سال است که به صورت آبشاری کار می کند.

برای درک بهتر از تاثیر موثر این سه سانتریفیوژ، عدد تخمینی خروجی سانتریفیوژ ها، وقتی‌ سانتریفیوژ‌ها در آبشاری 160 تا 170 تایی، آبشار در مقیاس تولید، قرار گرفته میشوند، در نظر گرفته میشود.

میانگین خروجی‌های تخمینی، کمتر از مقادیر نظری یا مقادیر اندازه‌گیری شده با سانتریفیوژ منفرد، به دلیل ناکارآمدی‌هایی که در طول عملیات آبشاری در مقیاس بزرگ‌تر با آن مواجه می‌شوند، هستند. توان تفکیک سانتریفیوژ IR-2m هنگام کار در یک آبشار در مقیاس تولید، 3.67 SWU در سال تخمین زده می‌شود. توان تفکیک برای سانتریفیوژ IR-4 در یک آبشار در مقیاس تولید 3.3 SWU در سال است. تشخیص مقدار میانگین برای سانتریفیوژ IR-6 از اطلاعات موجود دشوارتر است، اما مقدار تخمینی تقریباً 5.25 SWU در سال موجه و معقول به نظر می رسد. در عمل، مقادیر میانگین کمتری ممکن است به دلیل خرابی سانتریفیوژ یا در طول عملیات تولید اورانیوم با غنای بالا، مانند تولید اورانیوم 60 درصد غنی شده یا اورانیوم با درجه سلاح، ایجاد شود. با این وجود، خروجی غنی‌سازی عملی این سه سانتریفیوژ به مراتب بیشتر از سانتریفیوژ IR-1 است که به صورت آبشاری در مقیاس تولید، به 0.5-1.0 SWU در سال دست می‌یابد.

این تصویر جدول زمانی استقرار انواع اصلی سانتریفیوژهای پیشرفته ایران را نشان می‌‌دهد. محور افقی سالی را نشان می دهد که در آن هر نوع سانتریفیوژ برای اولین بار در سایت هسته ای نطنز مستقر شد. برای مقایسه، محور عمودی خروجی غنی سازی نظری هر سانتریفیوژ را فهرست می کند. لازم به ذکر است که خروجی در عمل [نوترینو: وقتی‌ سانتریفیوژ در آبشار قرار می‌‌گیرند] به طور قابل توجهی کمتر از اعداد نظری پیش بینی شده است. برخی از انواع سانتریفیوژ در شکل موجود نیستند.

از نوامبر 2019، ایران نشان داد که با نصب هفت نوع سانتریفیوژ علاوه بر هفت نوع موجود مجاز به استقرار بر اساس برجام، تحقیق و توسعه سانتریفیوژهای خود را تسریع کرده است. این هفت نوع اضافی در برنامه غنی‌سازی برجام ایران، که استقرار سانتریفیوژها را تا حدود سال 2030 پیش‌بینی می‌کرد، گنجانده نشده بودند. استقرار سریع بسیاری از سانتریفیوژهای پیشرفته در سال 2019، از جمله بسیاری از مدل‌های جدید، نشان می‌دهد که کار توسعه سانتریفیوژها در دوره زمانی که برجام اجرا میشد، انجام شد و کار [روی سانتریفیوژ‌های پیشرفته] پس از خروج آمریکا از برجام در ماه می سال ۲۰۱۸ به صورت مخفیانه تسریع شد.

از پانزده نوع سانتریفیوژ پیشرفته در تصویر بالا، بر اساس گزارش فصلی نوامبر 2021 آژانس بین المللی انرژی اتمی، سانتریفیوژهای IR-2m، IR-4، IR-5، IR-6، IR-6s و IR-s در حال جمع آوری محصول غنی شده بودند. اورانیوم سانتریفیوژهای IR-7، IR-8، IR-8B و IR-9 با خوراک اورانیوم طبیعی آزمایش می‌شدند اما اورانیوم غنی‌شده را جمع آوری نمی‌کردند. سانتریفیوژهای IR-2، IR-3، IR-6m، IR-6sm، و IR-8s به عنوان موجودی در سایت‌های غنی سازی [ایران] فهرست نشده‌اند. سانتریفیوژهای IR-2 و IR-3 ممکن است بازنشسته شده باشند. یک نوع سانتریفیوژ جدید دیگری ، IR9-1B وجود دارد، اما تا به امروز در نطنز روی زمین مستقر نشده و در تصویر گنجانده نشده است.

برجام تعداد سانتریفیوژهای IR-2m و IR-4 نصب شده را به طور موقت کاهش داد، اما علیرغم محدودیت‌ها، تعداد سانتریفیوژهای IR-6 را برای فقط مدت نسبتاً کوتاهی کاهش داد و توانایی ایران در تولید سریع این دست از سانتریفیوژ‌های پیشرفته را کاهش نداد. ایران توانایی خود را نه تنها برای پاسخ فوری هسته ای، بلکه برای ساخت سریع هسته ای نیز نشان داده است. [نوترینو: به عبارت دیگر ایران به نقض برجام توسط آمریکایی‌ها نه تنها که پاسخ داده، بلکه سرعت ساخت و استقرار بالا هم داشته است.]

شکل بالا کل ظرفیت غنی سازی ایران در نطنز و فردو در طول زمان را نشان می دهد، جایی که ظرفیت IR-1 به رنگ آبی و ظرفیت سانتریفیوژ پیشرفته به رنگ قرمز است. تاکنون، ظرفیت فعلی غنی‌سازی ایران بیشتر از قبل از اجرای برجام نبوده است، اما ماهیت این ظرفیت عمدتاً به سمت سانتریفیوژهای پیشرفته تغییر پیدا کرده است.

سانتریفیوژهای پیشرفته نصب شده، اگرچه تعدادشان بسیار کمتر بوده، اما به دلیل خروجی غنی سازی بسیار بیشتر، در می 2021 از ظرفیت غنی سازی چند هزار سانتریفیوژ نصب شده IR-1 فراتر رفت. تا نوامبر 2021 تعداد سانتریفیوژهای پیشرفته حدود 2100 سانتریفیوژ یا حدود 34 درصد از تعداد سانتریفیوژهای IR-1 مستقر در نطنز و فردو بود و آنها در تولید میزان مواد غنی شده توسط 6290 سانتریفیوژ مستقر شده IR-1 حدود 48 درصد پیشی گرفتند. اگر ایران به تعداد پیش بینی شده 3381 سانتریفیوژ پیشرفته برسد، تقریباً دو و نیم برابر سانتریفیوژهای IR-1 مستقر در حال حاضر ظرفیت غنی سازی خواهد داشت. این ظرفیت سانتریفیوژ پیشرفته همچنین با تمام سانتریفیوژهای تخمینی 16000 IR-1 ایران – مستقر و انبار شده – با تنها 21 درصد از تعداد سانتریفیوژها رقابت خواهد کرد. این مقایسه سانتریفیوژهای پیشرفته انبار شده را نادیده می گیرد. [نوترینو: چیزی از تاثیر حمله صهیونیست‌ها نمیبینم، شما چه طور؟ اما این تمام غافلگیری‌ها برای این جهود‌های نجس نخواهد بود]

ایران در توسعه سانتریفیوژهای پیشرفته، مجموعه‌های روتور سانتریفیوژ خود را طولانی‌تر کرده، با افزایش قطر، سرعت دیواره آن‌ها را تا حدی افزایش داده و مواد لوله روتور را به فیبر کربن تغییر داده است. فیبر کربن سرعت روتور بالاتری نسبت به آلومینیوم با استحکام بالا که در سانتریفیوژ IR-1 ایران استفاده می‌شود، می‌دهد. ایران همچنین می‌توانست با انتخاب مجموعه‌های روتور فولادی ماراژینگ با استحکام بالا، مانند پاکستان، به سرعت‌های بالاتری دست یابد، اما به نظر می‌رسد ایران برای تهیه این ماده با مشکلاتی مواجه شده است. با این حال، به استثنای سانتریفیوژ IR-1، به نظر می‌رسد که تولید غنی‌سازی ایران بیشتر با طول افزایش یافته است [نوترینو: یعنی‌ ایران استراتژی افزایش طول سانتریفیوژ‌ها را برای افزایش غنی سازی و دور زدن مشکلات فنی‌ و تهیه مواد از خارج دنبال می‌کند]، که نشان می‌دهد ایران در کارکرد سانتریفیوژهای خود با سرعت‌های بالاتری که توسط روتورهای فیبر کربنی ارائه می‌شوند، با مشکلاتی روبرو بوده است.

[نوترینو: یعنی‌ از آنجا که روتور‌های فیبر کربنی به آن سرعت خطی‌ هدف گذاری شده دست پیدا نکردند، به گفته این کارشناس، ایران آمده و طول را افزایش داده تا خروجی را بیشتر کند؛ در واقع نوعی جبران مافات. در واقع توسط فیبر کربنی میتوان به سریع‌ترین سرعت‌ها دست پیدا کرد، باید دید در اینجا مشکل چه بوده که به سرعت‌های بالا تر دست پیدا نشده، این گونه که آلبرایت ادعا می‌کند.]

به نظر می‌رسد مشکلات فولاد ماراژینگ با استحکام بالا نیز ایران را برانگیخته است تا بیلوز، یکی از اجزای مهم سانتریفیوژهای طولانی‌تر ایران، از فیبر کربن را توسعه دهد، اگرچه ساخت بیلوزهای فیبر کربنی بسیار دشوارتر از آنهایی است که از فولاد ماراژینگ ساخته می‌شوند. به طور غیرمنتظره، به نظر می‌رسد ایران در ساخت بیلوزهای فیبر کربنی با مشکلات مداومی روبه‌رو است و به استقرار مدل‌های سانتریفیوژ کوتاه‌تر که نیازی به بیلوز ندارند به موازات توسعه سانتریفیوژهای طولانی‌تر ادامه می‌دهد. همچنین بر روی استقرار سانتریفیوژهای پیشرفته تنها با یک بیلوز فیبر کربنی متمرکز شده است، طراحی که آسان تر از سانتریفیوژ با دو یا چند بیلوزه است.

سانتریفیوژ IR-s نیاز به نگاه دقیق‌تری دارد. سانتریفیوژ IR-s یک استثنا در میان سانتریفیوژهای کوتاه‌تر است، با خروجی غنی‌سازی نظری نسبتاً بالا، که دلالت بر سرعت دیواره سازگار با استفاده از روتورهای فیبر کربن دارد. [نوترینو: یعنی‌ سرعت دیواره روتور فیبر کربنی در اینجا بالا است] به طور معمول، سانتریفیوژهای پیشرفته ایران به سرعت کمتر از حد مطلوب برای روتورهای فیبر کربن دست یافته اند. با این حال، IR-s-ها ممکن است در حال آزمایش این سرعت های بالاتر باشند، مثلاً در حدود 700 متر در ثانیه. دستیابی به این سرعت های بالاتر دشوار است، اما افزایش قابل توجهی در خروجی غنی سازی را ممکن می سازد.

این سانتریفیوژهای پیشرفته قوی تر، راه اندازی یک سایت مخفی غنی سازی را برای ایران آسان تر می کند، که کوچکتر خواهد بود و میزبان تنها بخشی از سانتریفیوژهایی که ایران در سال 2009، زمانی که در تلاش برای تکمیل و نصب سانتریفیوژهای IR-1 در سایت مخفی غنی سازی خود در قم بود که برای تولید اورانیوم غنی شده طراحی شده است، خواهد بود.

نگرانی در مورد ساخت یک سایت مخفی غنی‌سازی توسط ایران بدون شک با گذشت زمان، با عدم وجود محدودیت‌ها یا بازرسی‌های بسیار قوی‌تر از آنچه امروز وجود دارد، بیشتر خواهد شد. از این گذشته، سایت غنی‌سازی نطنز و فردو به‌طور مخفیانه راه‌اندازی شدند، دومی به عنوان بخشی از یک برنامه نظامی مخفی برای تولید اورانیوم با درجه سلاح، تأسیساتی که بیش از شش یا هفت سال ناشناخته ماند. با سانتریفیوژهای پیشرفته، یک سایت مخفی می تواند کوچکتر، توانمندتر و سخت تر کشف شود و این احتمال نباید نادیده گرفته شود.